Almas KUDAİBERGEN
Kazakistan Cumhuriyeti Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Yatırımlar Komitesi Başkan Vekili-Kazakistan
Çev: Caner SANCAKTAR
Saygıdeğer dinleyiciler, Orta Asya, Uzak Doğu ve Afrika hükümetleri yetkilileri ve şirket temsilcileri. Sizlerin huzurunda konuşmak benim için büyük bir mutluluk
Konuşmamda, bölgesel ticaret ve yatırım işbirliği, Kazakistan Cumhuri-yeti'nde yatırım olanakları, yatırım faaliyetlerinin hukuksal zemini, yatırım ayrıcalıkları, bu ayrıcalıkların elde edilme koşulları ve nihayet Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Başkanına bağlı olan Yabancı Yatırımcılar Konseyi hakkında sizlere bilgi vereceğim.
Kazakistan'ın diğer Orta Asya devletleri ile olan ticaret hacmi yüksek bir düzeydedir ve her geçen yıl daha fazla büyümektedir.
Kazakistan bölgedeki en önemli yatırımcı devletlerden birisi haline dönüşmektedir. Kazakistan'ın Orta Asya ülkelerindeki yatırımları aşağıdaki tabloda görünüyor.
Ülke |
Yatırımlar (milyon $) |
|||
Doğrudan |
Portföy |
Diğerleri |
Toplam |
|
Kırgızistan |
151,8 |
0,1 |
157,2 |
309,2 |
Tacikistan |
9,0 |
— |
85,1 |
94,1 |
Türkmenistan |
... |
... |
5,8 |
5,8 |
Özbekistan |
91,7 |
... |
60,7 |
152,4 |
Kazakistan ekonomisine baktığımızda, ekonominin son yedi yıl içinde hızla büyüdüğünü görüyoruz. Kazakistan Hükümeti, ekonomik büyümeyi daha da hızlandırmaya yönelik son derece iddialı planlar oluşturmuştur.
On the other hand, Kazakhstan is a recognised as a leader in the post Soviet
Öte yandan, Kazakistan Sovyetler Birliği sonrası dönemde yatırım cazibesi konusunda bölgede lider ülke olarak kabul ediliyor. Kazakistan, yaklaşık 3 bin $ ile kişi başına düşen doğrudan yatırım düzeyi en yüksek olan Orta Asya ülkesidir.
Davos Dünya Ekonomi Formu tarafından yayınlanan son rapora göre, Kazakistan rekabet gücü konusunda 125 ülke arasında 56. sırada yer alıyor. Bu sıralamada Kazakistan diğer Orta Asya ülkelerinin ve 62. sıradaki Rusya ile 78. sıradaki Ukrayna'nın üstünde yer alıyor. Kazakistan, 54. sıradaki Çin'e yaklaşmaktadır.
Yabancı yatırımcıların yatırım yapma konusunda Kazakistan'a büyük ilgi göstermelerinin diğer önemli bir nedeni de, ülkemizde faaliyet gösteren işletmelerin sayısının hızla artıyor olmasıdır. 1999 yılında Kazakistan'da faaliyet gösteren yabancı sermayeli şirketlerin toplam sayısı 1865 iken, 2003 yılına kadar bu sayı 6579'a ulaşmıştır. 2005 yılı verilerine göre Kazakistan'da faaliyet gösteren yabancı şirketlerin toplam sayısı son altı yıl içerisinde yaklaşık dört kat artarak 7185'e yükselmiştir. Daha önce de belirtildiği gibi, 1993-2006 yıllarında Kazakistan'da gerçekleştirilen yabancı doğrudan yatırımların toplam tutarı 51,2 milyar Amerikan Dolarını aşmıştır.
Kazakistan Cumhuriyeti'ndeki Türk yatırımlarını incelediğimizde, bu yatırımların 1 milyar Amerikan Dolara yaklaştığını görüyoruz. Gerçekleştirdiğimiz işbirliği çalışmaları gösteriyor ki Türkiye, her ne kadar Kazakistan'da lider yatırımcı ülke konumunda olmasa da, ülkemiz için en faydalı yatırımcı ülkelerden birisidir. Kazakistan'daki lider yatırımcı ülkelerin yaptıkları yatırımlar petrol, doğal gaz ve madencilik sektörlerinde yoğunlaşırken, Türk yatırımları daha çok petrol dışı sektörlerde gerçekleşiyor. Günümüzde Kazakistan'da çok sayıda Türk şirketinin şubesi faaliyet gösteriyor. Şu anda Kazakistan'da faaliyet gösteren Türk şirketlerinin sayısı 1674'tür. Bu şirketlerden bazıları Koç Holding, Enka, Turkuaz gibi büyük Türk şirketleridir. Kazakistan'da iş yapan Türk şirketlerinin sayısını arttırmak için büyük bir potansiyelin var olduğu kanaatindeyim.
Öte yandan Türkiye'deki Kazakistan yatırımları da son yıllarda artış kaydetmektedir. Son beş yılda Kazakistan'dan Türkiye'ye yönelen yatırımların tutarı 500 milyon $'ı aşmıştır. Türkiye'deki Kazak yatırımları önümüzdeki yıllarda artmaya devam edecektir. İlerleyen yıllarda Türkiye'deki Kazak yatırımlarının, Kazakistan'daki Türk yatırımlarını aşmasını umut ediyorum. Hiç kuşkusuz, Türkiye ile Kazakistan arasında gerçekleştirilecek karşılıklı yatırımlar, iki ülke arasındaki ekonomik işbirliğini güçlendirecektir.
Yatırımlar Hakkında Kanun
Yatırım ortamını düzenleyen çok sayıda yasal düzenlemelere sahibiz. Bunlardan birisi, yatırımlara ilişkin vergi indirimi mekanizmasını düzenleyen Vergi Kanun'udur. Gümrük Kanunu, gümrük vergisi ödeme muafiyetini; Toprak Kanunu ise, yatırımcılara serbest bölge sağlama mekanizmasını düzenliyor. Bunlara ilaveten, yatırım kontratlarının uygulanması ile ilgili konuları düzenleyen bir İdari Kanun mevcuttur. Nihayet, Yatırımlar Hakkında Kanun, yerel ve yabancı yatırımların teşvik edilmesi meselesini düzenliyor.
Yatırımlar Hakkında Kanun, Avrupa Birliği TACIS Projesi uzmanlarının danışmanlığı altında hazırlandı ve Dünya Ticaret Örgütü'nün TRIM standartlarına uygun olduğu kabul edildi.
Bu kanun 8 Ocak 2003 tarihinde kabul edildi ve 1997 tarihli "Doğrudan Yatırımların Devlet Teşviki Kanunu"nun yerini aldı. Kanunun benimsediği yeni konsepte göre, Kazakistan'daki yerli ve yabancı yatırımcılar arasında her hangi bir ayırım yoktur. Her ikisinin hakları bu kanun tarafından garanti altına alınır ve korunur. Yatırımlar Hakkında Kanun, Kazakistan Cumhuriye-ti'ndeki yatırımlar faaliyetlerini düzenleyen temel kanundur. Bu kanun, yatırımcıların haklarını tam olarak garanti altına alıyor, ülkedeki yatırım faaliyetlerini teşvik ediyor, yatırımcılara yönelik devlet desteklerini düzenliyor ve anlaşmazlıkların çözüm yollarını belirliyor.
Yatırımlar Hakkında Kanun şunları içeriyor:
- Kazakistan Cumhuriyeti ülkesinde yatırımcı faaliyetlerin yasal koruma altına alan garantiler
- Kazancın kullanımına ilişkin garantiler
- Devlet kurumlarının faaliyetlerinde şeffaflık
- Devlet organlarının kontrollerine ilişkin garantiler
- Millileştirme ve el koymaya karşı garantiler
- Sözleşmelere ilişkin garantiler
- Uyuşmazlıkların çözümü mevzuatı
- Yatırımlara yönelik hükümet destekleri
Şimdiye kadar yaşanılan deneyimlerden hareketle şunu kesin olarak söyleyebilirim ki, yabancı yatırımcılar Kazakistan'daki şirketlerin %100 sahibi
olabilirler. Bizim Komitemiz*, kesinlikle yatırımcılar arasında yerli veya yabancı ayırımı yapmıyor. Her ikisine karşı eşit davranıyoruz. Ayrıca, Kazak şirketlerinin yabancı sahipleri, Kazakistan dışındaki yatırım faaliyetlerinden elde edilen karın tamamını alabilirler.
Yatırım Ayrıcalıkları
Şimdi yatırım ayrıcalıklarının nasıl elde edilebileceği konusu hakkında konuşmak istiyorum. Temsilcisi olarak bu kongreye katıldığım Yatırımlar Komitesi, hükümet adına sözleşme yapan ve yatırımcılara yatırım ayrıcalıkları veren ana devlet kurumudur. Şunu belirtmek önemlidir ki, bizim Komitenin işlevleri sadece petrol dışı sektörlerle ilgilidir ve bu nedenle Komite, petrol ve doğal gaz sektörlerinde yatırım ayrıcalıkları veremez.
Yatırımcılar Kazakistan devletinden başlıca şu ayrıcalıkları elde edebilir:
- Vergi Ayrıcalıkları:
- On yıla kadar süren kurumlar vergisi ayrıcalıkları. Yürürlükte olan
Vergi Kanununa göre, Kazakistan'da faaliyet gösteren şirketler için ortalama kurumlar vergisi oranı yüzde 30'dur. Kazakistan'da iki türlü kurumlar vergisi ayrıcalığı mevcuttur:
- Kazakistan devleti, yeni kurulmuş şirketlere, tek bir alanda gerçekleştirilen yatırım faaliyetlerinden elde edilen gelirler üzerinde 10 yıllık %100 vergi muafiyeti ayrıcalığı veriyor.
- Faaliyet halindeki şirketlere ise, üretime sokulan sabit varlıkların maliyetini ödenen kurumlar vergisinden düşme hakkı tanınıyor.
Yatırım ayrıcalıklarının devam edebilmesi yapılan yatırımlarım miktarına bağlıdır. Örneğin, öncelikli iktisadi sektörlere 20 milyon $ yatırım yapan
bir şirket 5 yıllığına kurumlar vergisinden muaf tutulur. Bir şirketin 10 yıllık vergi muafiyeti elde edebilmesi için ise 154 milyon $'dan daha fazla yatırım yapması gerekir.
- Kazakistan devleti ayrıca, yatırımcılara beş yıla kadar sürebilen emlak vergisi ayrıcalığı sunuyor. Kazakistan'da yıllık emlak vergisi ortalama oranı, şirketlerin ve bireysel müteşebbislerin sahip oldukları toplam emlak değeri üzerinden %1'dir.
- Üçüncü olarak, beş yıla kadar süren arazi vergisi ayrıcalıkları mevcuttur. Arazi vergisinin ortalama oranı arazinin tipine ve bulunduğu yere bağlıdır. Şirketin 3 yıllık arazi vergisi muafiyeti alabilmesi için 10,5 milyon dolara kadar, 4 yıl için 21 milyon dolara kadar, 5 yıl için 21 milyon dolardan daha fazla yatırım yapması gerekiyor.
- Diğer bir devlet desteği türü, gümrük vergileri ödemeleri ile ilgili tanınan ayrıcalıklardır. Yatırımlar Hakkında Kanuna göre Kazakistan devleti, yatırımcıları, yatırım projelerini gerçekleştirebilmek için ithal edilen ekipman ve parçaların gümrük vergilerini ödemekten muaf tutuyor. Fakat hammadde ithalatı gümrük vergisi ayrıcalıklarına konu olamaz. Gümrük Kanununa göre, Kazakistan'da ortalama gümrük vergisi oranı %8,5'tir. Bu oran, diğer ülkelerdeki gümrük vergisi oranlarıyla karşılaştırıldığında bir hayli düşüktür.
- Son devlet desteği türü, yatırımcılara verilen çeşitli devlet hibeleridir. Bu hibeler, yatırım projeleri ile ilgili bedava arazi, bina, makine ve diğer ekipmanlar şeklinde olabilir. Değeri piyasa fiyatları üzerinden hesaplanan devlet hibelerinin toplam tutarı, şirket tarafından yapılan yatırımın sabit değerlerinin toplam tutarının %30'unu aşamaz. Fakat eğer verilecek olan hibelerin toplam
tutarı bu oranı aşarsa, yatırımcı şirket aradaki farkı ödemek koşuluyla söz konusu devlet hibelerini alabilir. Devlet, yatırımcı şirkete verilen hibelere her hangi bir vergi ayrıcalığı tanımaz.
Yatırım Ayrıcalıklarını Elde Etme Aşamaları
Yukarıda anlatılan vergi ayrıcalıklarını ve devlet desteklerini almak için ne yapmanız gerekir?
İlk önce Kazakistan'da bir şirket kurmanız gerekir. Burada özellikle vurgulamak istiyorum ki, kurulacak olan şirketin sahibi %100 yabancı veya kısmen yabancı olabilir. Bu tamamıyla yatırımcıların kararına bağlıdır. İkinci olarak, sabit değerlere yatırım yapmak gerekir. Üçüncü koşul ise, Kazakistan ekonomisinin öncelikli sektörlerine yatırım yapılması gerekir. Yatırım ayrıcalıklarının verildiği öncelikli sektörler listesi 245 iktisadi faaliyeti içeriyor. Bunlardan başlıcaları şunlardır:
- Tarım sektörü
- Gıda sektörü
- Tekstil sanayi
- Mobilya sektörü
- Deri sanayi
- Kimya ve petrokimya sanayi
- IT
- Teknolojiler-nükleer materyaller
- İnşaat sektörü ve inşaat malzemelerinin üretimi
- Sanayi makineleri ve ekipmanları üretimi
- Petrol ve gaz sektörlerini destekleyen sanayi dalları
- Makine imalatı (oto, medikal ekipmanlar, radyo-TV ekipmanları, vs.)
- Elektrik ve su üretimi
- Su-hava-kara taşımacılığı
- Turizm
Yatırımcı adayları, yatırım ayrıcalıklarını elde edebilmek için gerekli olan dokümanları Yatırımlar Komitesi'ne sunmaları gerekir. Bu dokümanların sayısı ve listesi Yatırımlar Hakkında Kanunun 19. maddesi tarafından belirlenmiştir. Talep edilen dokümanlar şunlardır: yatırım ayrıcalıklarını elde etmek için başvuru formu, yatırım projesi iş planı, şirket tüzüğü, finans kaynakları hakkında doküman, proje harcamaları hakkında doküman. Yatırımlar Komitesi, küçük ve orta ölçekli şirketleri cezp etmek için yatırımcılardan istenen dokümanların sayısını azaltma çalışmalarını sürdürmektedir.
Yatırımlar Hakkında Kanununa göre, Yatırımlar Komitesi, gerekli olan dokümanları, teslim aldıktan itibaren 30 iş günü içerisinde inceler. Bu inceleme olumlu sonuçlandığı takdirde, yatırımcı şirket, Yatırımlar Komitesi ile yatırım projesi ve yatırım ayrıcalıkları konusunda bir sözleşme imzalar. Hükümet kararnamesi tarafından onaylanan sözleşme standart ve modülerdir.
Yatırımlar Komitesi 1997 yılından bu yana 6,8 milyar dolar tutarında toplam 637 yatırım sözleşmesi imzalamıştır. Aktif sözleşme sayısı 304'tür. Bunların toplam yatırım tutarı 5 milyar dolardan fazladır. Yatırımlar Hakkında Kanunun kabul edilmesinden buyana toplam tutarı 3,6 milyar dolar olan 294 sözleşme imzalanmıştır.
Şirketler-yatrrımcılar Kazakistan'ın her yerine şirket kurabilir ve yatırım ayrıcalıklarından faydalanabilirler. Şu anda Kazakistan'da 4 Özel Ekonomik Bölge mevcuttur ve ikisi daha oluşum aşamasındadır. Bu bölgeler Yatırımlar Hakkında Kanun tarafından değil, Vergi ve Gümrük Kanunları tarafından düzenleniyor. Özel Ekonomik Bölgelerin farklılığı şudur: Buralarda faaliyet gösteren şirket, sadece kurumlar, arazi ve emlak vergilerinin ödenmesinden değil, aynı zamanda katma değer vergisinin ödenmesinden de muaf tutuluyor. Yatırımcılar, Özel Ekonomik Bölge ayrıcalıklarını elde edebilmek için, bu bölgede bir şirket kurmaları ve bölge kurallarına uygun biçimde çalışmaları gerekiyor. Özel Ekonomik Bölgelerde şirketlere tanınan ayrıcalıklar Özel Ekonomik Bölge Yönetimi tarafından düzenliyor.
Yabancı Yatırımcılar Konseyi
Yabancı doğrudan yatırımları çekmenin en etkili yollardan birisi, yatırımcılardan gelen kurumsal ve sağlam bir geri besleme (feed-back) mekanizmasına sahip olmaktır. Dolayısıyla Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Başkanına bağlı olarak çalışan Yabancı Yatırımcılar Konseyi hakkında söz etmek istiyorum.
Yabancı Yatırımcılar Konseyi, ülkemizde faaliyet gösteren yatırımcılarla
en üst yönetim düzeyinde doğrudan diyalog ve haberleşme sağlamak ve yatırım faaliyetleri ile ilgili ortaya çıkan sorunları çözmek amacıyla 30 Haziran 1998 tarihinde kuruldu. Şu anda Konseyde yer alan 21 üyeden birisi Koç Holdingdir. Konsey, her yıl tüm üyelerin katıldığı iki oturum ve çalışma grupları şeklinde çok sayıda toplantılar gerçekleştiriyor. Konsey bünyesinde, yatırımcılar için önem arz eden konularda uzmanlaşmış beş sürekli çalışma grubu yer alıyor. Çalışma gruplarında ele alınan konular şunlardır
- Vergi ile ilgili meseleler
- Hukuksal meseleler
- Yürütülen güncel faaliyetler
- Petrol ve gaz sektörleri ile ilgili konular
- Yatırım konusu
Yatırım faaliyetlerinde her hangi bir sorun ortaya çıkarsa, yatırımcı bu sorunları, devlet kurumlarının üst seviyede temsil edildiği ilgili çalışma grupları toplantılarında gündeme getirebilir. Yatırımlar Komitesi, Yabancı Yatırımcılar Konseyinin bir organı olarak çalışıyor.
Çok iyi biliniyor ki, bir ülkede yatırım yapmak isteyen şirketler öncelikle o ülkede siyasal ve sosyal istikrar, yatırım güvencesi, uygun altyapı imkanları ve beşeri sermaye, enerji, madenler gibi kaynaklar arar. Bu unsurların hepsinin Kazakistan'da mevcut olduğunu belirtmek isterim. Bunlardan en önemlisi beşeri kaynaklardır. Her yıl 3000 yetenekli Kazakistanlı genç Batının prestijli üniversitelerine eğitim almaya gidiyor.
Kazakistan ayrıca maden kaynakları konusunda da son derece zengin bir ülkedir. Ülkemiz dünyada, uranyum, krom ve fosfor madenlerinde ikinci, kurşun ve molibden madenlerinde dördüncü, demir cevherinde ise sekizinci en büyük rezerve sahiptir. Sizlerin de çok iyi bildiği Kazakistan'ın petrol ve doğal gaz zenginliğinden ise söz etmeme gerek yok sanırım.
Kazakistan'ın en önemli avantajlarından birisi, konum itibarıyla çok sayıda gelişmekte olan ekonomileri barındıran Avrasya'nın ortasında bulunuyor olmasıdır. Orta Asya ve Kafkasya devletlerini, Güney Rusya'yı ve Batı Çin'i kapsayan bölge pazarı 250 milyondan fazla tüketiciyi içeriyor. Kazakistan, gümrük birliği antlaşmaları yoluyla bazı bölge devletleriyle serbest ticaret içine girmiştir.
Sonuç olarak belirtmek isterim ki, ülkemizde yatırım yapma ve büyük karlar sağlama konusunda uygun olanaklar mevcuttur. Petrol dışı sektörlerde çalışmaya hazır, ileri teknolojiye sahip, teknoloji transferi konusunda tecrübeli ve tecrübelerini bizimle paylaşacak olan ortaklara ihtiyacımız var. Türk şirketlerinin bu özelliklerin hepsine sahip olduğundan eminim. Şu anda Kazakistan'da çalışan ve büyük karlar elde eden şirketler gibi, sizleri de ülkemizde yatırım yapmaya ve büyük karlar sağlamaya davet ediyoruz. Konuyla ilgili olarak istediğiniz zaman bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Dikkatle dinlediğiniz için hepinize teşekkür ediyorum.
* Kazakistan Cumhuriyeti Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Yatırımlar Komitesi (çevirmenin notu).