Bilindiği gibi BRICS, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’yı bir araya getiren bir grupken 2023 bitmeden Arjantin, Mısır, Etiyopya, İran, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan’ın katılımı ile dönemsel toplantılarda buluşmaktan öte ortak iktisadi veya siyasi amaçlar etrafında buluşma niyetinin işaretini verdi. Dünyanın en büyük gelişmekte olan ülkeleri olmakla birlikte hepsinin ekonomik ve demografik göstergeleri farklı. BRICS zaten bir bölgesel örgüt değildi. Şimdi grup içindeki üye sayısını arttırarak böyle bir iddiadan tamamen uzaklaştı. Buna rağmen üye ülkelerin son derece ihtiraslı devlet başkanlarının zaman zaman bir ortak para birimi kullanımından söz etmeleri ya ortak para birimi kullanımı ile bilgilerinin eksik olmasından veya sadece dünya gündeminde ses getirme arzularından kaynaklanıyor. Çünkü gerçekten bir ortak para birimi ile para alanı oluşturmanın gerekli ve yeterli ön koşulları, BRISC'de yoktu; genişleyen BRICS’de hiç yok. O halde bu yazıda biraz geçmişi 1961'e dayanan bazı teorik yaklaşımların konu ile ilgili yaklaşımını ve başarılı uygulamaları görerek genişleyen BRICS için ortak para birimi tasarımının bir ham hayal veya ulaşılabilir bir hedef olup olmadığını görelim.
Ortak Para Birimi ve Para Birliği Farkı
Ortak Para Birimi ve Para Birliği Farkı
Ülkeler ticari ve mali hesaplarını aynı para birimi ile tutmaktan büyük fayda ve kolaylık beklediği için zaman zaman iki veya daha fazla ülkenin hesapları aynı para birimi ile tutma dileği dile getirdiğini duyarız. Tabii kendi ulusal para birimleri uluslararası konvertibiliteden yoksun olan ülkelerin, hiçbir resmi izne tabii olmaksızın Dolar, Sterlin Pound, İsviçre Frangı veya Avro gibi anahtar veya rezerv para birimlerini kendi ticari ve mali bilançolarını tanımlamak için kullanması mümkündür. Kendi para birimini sabit veya dalgalı kurdan bir rezerv para birimine göre tanımlaması buna yeterli olabildiği gibi, bazı ülkelerin makroekonomik istikrarı kendi para politikaları ile sağlayamaması durumunda tam Dolarizasyon’a veya Avroizasyon’a gittiği durumlar da mevcuttur. Tabii her iki durumda da ülkelerin rezerv miktarları önemlidir. Eğer ulusal rezervler yeterli değilse, bu defa ikili-üçlü Clearing anlaşmaları ile aralarında önemli ticari ilişkiler bulunan ülkeler kendi para birimlerini kullanarak bu ilişkilerini finanse etmeyi tercih edebilir. Bu ideal ve adil bir sistem olmamakla birlikte örnekleri zaman zaman Türkiye-Çin, Türkiye- Rusya ticari ilişkilerinin tanımlanmasında da görülen bu sitem elbette ortak para birimi kullanmaktan farklı bir uygulamadır. Her ikisinin ortak paydasında ihmal edilmeyecek bir ikili- üçlü ticaret bulunmaktadır. Ancak aynı zamanda her iki durum da ortak para alanı referansından çok ama çok farklıdır.
Uyumlaştırma Zorunluluğu Unutulmamalı
BRICS genişlemesine genişledi. Ancak bölge içine dönmüş bir ticaret ve yatırımdan da söz etmeye pek imkân yok. Sadece BRICS’e yeni eklenen 6 ülkeden bazıları Arjantin dışında, sanki yeni bir bölgesel grup olmaya aday. Ama o da belli nedenlerden zor. En zengin üyelerden olan Suudi Arabistan ve BAE zaten son yıllarda çözülen Körfez İşbirliği Teşkilatının (GCC) iki üyesi. Yine de kör-topal GCC devam etse bile GCC nin ortak para birimi hayalinin gerçekleşememesi yeni geniş BRICS için kötü haber.
BRICS Muhasebeleştirme Birimi Oluşturabilirler
BRICS in ortak para birimi tasarımı için bazı gerçekleri görmek gerekir. Birbiri ile olan sürtüşmeleri hiç bitmeyen Mısır ve Etiyopya yeni yapay bir çatı altında iki benzemez. Bir türlü hayata geçemeyen Mercosur (The Southern Common Market veya Latin Amerika Ortak Pazarı) veya LAFTA (Latin Amerika Serbest Ticaret Alanı) da coğrafi yakınlığa rağmen bölge içine döndürülemeyen hatırlattığı için önemli.
Ama işlem maliyetlerinin artmasının Brezilya ve Çin’e yükleyeceği maliyet, Etiyopya ve Mısır’a yükleyeceği maliyetten görece olarak daha az olursa, grup içinde baştan eskiler-yeniler ayırımı başlar. Arap Hesap Dinarından daha işlerliği olan bir örnek istenirse tabii bir ihtimal daha var. O da yine IMF tarafından kredi, borç, üyelik aidatı ve genel hesaplama birimi olarak 1970'li yıllardan beri kullanılan Özel Çekiş Hakları( Special Drawing Rights-SDRs) olur. SDR örneğinden yola çıkarak, aralarındaki ticari ilişkilerde değil, mali denkleştirmeler için bir fiktif sepet para birimi oluşturmalarıdır. Yine SDR değerinden yola çıkarak yeni BRICS üyelerinin 6 veya 8 para birimi üzerinden bir sepet değerini referans olarak kabul edebilirler. Bunun için ideal para birimleri olan Suudi Arabistan Riyali, Çin Yuan’ı, Hindistan Rupi ’si, Brezilya Real’i, Güney Afrika Rand’ı, Rusya Ruble ’si ve Mısır Poundu bu sepette ticaret ağırlıkları ile yer alır. Dener ve sonucu görürler.
Uyumlaştırma Zorunluluğu Unutulmamalı
Eğer iki veya daha fazla sayıda ülke arasında, coğrafi yakınlık, ekonomik istikrar göstergeleri uyumu, bölge içine dönmüş ticari ve mali ilişkiler varsa bu defa işte Avrupa Birliği Para Birliği örneğini düşünmek iyi olur. 1970'li yılların ortasından itibaren üye sayısı artmış bir coğrafyada para arzı döviz mekanizması uyumlaştırması yaptıklarını, Dolar, Yen ve İsviçre Frangı veya Sterlin Pound gibi üçüncü ülke paralarına göre sabitleme veya dalgalandırma mühendisliğini nasıl gerçekleştirdiklerini hatırlayabiliriz. Böylece yaratılan Avro alanının nasıl çalıştığını düşünerek BRICS’in böyle bir imkânı olup olmadığını değerlendirebiliriz. BRICS Bank veya Yeni Kalkınma Bankası (New Development Bank-NDB) şimdilik henüz bir Avrupa Merkez Bankası (AMB) değil. Dolayısı ile genişleyen ve coğrafi yakınlığı bulunmayan bir bölgede para politikası dümenini idare edebilecek kapasitesi yok. Üstelik merkezi Çin’de olan bir banka.
BRICS genişlemesine genişledi. Ancak bölge içine dönmüş bir ticaret ve yatırımdan da söz etmeye pek imkân yok. Sadece BRICS’e yeni eklenen 6 ülkeden bazıları Arjantin dışında, sanki yeni bir bölgesel grup olmaya aday. Ama o da belli nedenlerden zor. En zengin üyelerden olan Suudi Arabistan ve BAE zaten son yıllarda çözülen Körfez İşbirliği Teşkilatının (GCC) iki üyesi. Yine de kör-topal GCC devam etse bile GCC nin ortak para birimi hayalinin gerçekleşememesi yeni geniş BRICS için kötü haber.
BRICS Muhasebeleştirme Birimi Oluşturabilirler
BRICS in ortak para birimi tasarımı için bazı gerçekleri görmek gerekir. Birbiri ile olan sürtüşmeleri hiç bitmeyen Mısır ve Etiyopya yeni yapay bir çatı altında iki benzemez. Bir türlü hayata geçemeyen Mercosur (The Southern Common Market veya Latin Amerika Ortak Pazarı) veya LAFTA (Latin Amerika Serbest Ticaret Alanı) da coğrafi yakınlığa rağmen bölge içine döndürülemeyen hatırlattığı için önemli.
Bu durumda Para Birliği kurabilecek müktesebatı olmayan bir yapay bölge için en akla yakın tasarım, aralarında artacağını varsayacağımız ticari ve mali akımları muhasebeleştirmede, 1970 ve 1980'li yıllardan hatırladığımız Arap Hesap Dinarı (Arab Accounting Dinar) benzeri bir birim bulmaları. BRICS Accounting Unit bu açıdan düşünülebilecek bir uygulama olur. Bununla attıkları taş ürküttükleri kurbağaya değerse ne ala. Çünkü BRICS içi ticari ve mali işlem hacminin artması, hem ticari hem de mali işlem engellerinin azaltılmasına, gümrük sitemlerinin, banka, finans ve borsa sistemlerinin uyumlaştırılmasına bağlı. Yoksa ortak para birimi icat ettiler diye ticaret artmaz.
Ama işlem maliyetlerinin artmasının Brezilya ve Çin’e yükleyeceği maliyet, Etiyopya ve Mısır’a yükleyeceği maliyetten görece olarak daha az olursa, grup içinde baştan eskiler-yeniler ayırımı başlar. Arap Hesap Dinarından daha işlerliği olan bir örnek istenirse tabii bir ihtimal daha var. O da yine IMF tarafından kredi, borç, üyelik aidatı ve genel hesaplama birimi olarak 1970'li yıllardan beri kullanılan Özel Çekiş Hakları( Special Drawing Rights-SDRs) olur. SDR örneğinden yola çıkarak, aralarındaki ticari ilişkilerde değil, mali denkleştirmeler için bir fiktif sepet para birimi oluşturmalarıdır. Yine SDR değerinden yola çıkarak yeni BRICS üyelerinin 6 veya 8 para birimi üzerinden bir sepet değerini referans olarak kabul edebilirler. Bunun için ideal para birimleri olan Suudi Arabistan Riyali, Çin Yuan’ı, Hindistan Rupi ’si, Brezilya Real’i, Güney Afrika Rand’ı, Rusya Ruble ’si ve Mısır Poundu bu sepette ticaret ağırlıkları ile yer alır. Dener ve sonucu görürler.
