İsrail için bir İlk; BAE için Yeni bir Açılım
İsrail-BAE STA’nın önemi, her şeyden önce İsrail için Arap ülkeleri ile yapılan ilk STA olması. Bir özendirici etkisi olacağını ve ardından Mısır, Bahreyn ve Fas ile benzer girişimlere zemin hazırlayacağını düşünüyorum. Heyetlerin bir arada çalışması, tarife indirimlerini ve gümrük kurallarında uyumlulaştırmayı hızla hayata geçirmeleri bile ne kadar önemli. Hedefte önce gıda, kıymetli taş, tıbbi ürünler, kimyasal maddeler ve gübreler üzerinde vergi indirimlerinin önceliği var. Ama ikili ilişkiler bu STA etrafında çok daha ileriye gidebilir. Pekiyi bu iki ülkeye STA ilhamı nasıl geldi? Karşılıklı ticaretin 2021’de sıçrama yaparak 1,2 milyar dolara ulaşması[1] iştihayı kabartmış olmalı.
Enflasyonist bir ekonomik dalganın üstesinden gelmenin bir yolu tarife indirimleri ise bu yola hızla gitmek hem İsrail, hem de BAE için akılcı bir adım. Küresel ekonomi aynı anda enflasyon ve daralma işaretleri verirken arz zinciri halkalarını yedeklemek de her iki ülke için önemli.
BAE, Körfez İşbirliği Teşkilatı (GCC) üyesi olarak bugüne dek, Yeni Zelanda’dan, Singapur’a ve EFTA ülkelerine kadar pek çok ülke ve ticaret grubu ile STA anlaşması imzalamış, böylece bir ticaret ve yatırım merkezi olarak küresel ekonomideki yerini ispat etmiştir. Geçtiğimiz Şubat ayında Hindistan ile imzaladığı anlaşma şimdi İsrail ile imzalanan anlaşmanın kapsamına benzemekte. BAE, Japonya, Çin, Güney Kore, Avustralya, Pakistan ve MERCOSUR (Güney Amerika) ülkeleri ile de ST müzakerelerini hızlandırmış durumda. Türkiye ile de bir STA çalışması hızla sürmekte[2]. Herhalde bu yaz aylarında sonuçlanır.
İsrail ile İşbirliği Farkı
BAE mal ve hizmet ihracatında ve teknolojik atılımda dünya piyasalarında rekabet üstünlüğü elde etme çabasına, İsrail’in önemli bir katkı sağlayacağını beklemektedir. Nitekim İsrail ile anlaşma imzalandıktan sonra bir açıklama yapan BAE Ticaret Bakanı, bu anlaşmadan ekonomik büyüme, istihdam artışı ve yeni bir barış, siyasi istikrar ve refah beklediğini belirtmiştir.
Ticaret ve ulaştırma alt yapısı güçlü olduğu ve hâlen Hint Okyanusundaki en büyük serbest liman tesislerine sahip olduğu için eğer siyasetin kaprisli fırtınasına yakalanmazlarsa İsrail ile ilişkilerinden beklediği katma değer artışının BAE’nin okyanus aşırı ticaretine de önemli bir ivme vereceği düşünülmektedir. Cebel Ali Serbest limanlarını rahat kullanabilme olanağı İsrail için çok değerli. Tehlikeli sulardan geçecek olsa bile Eilat-Akabe’den yüklenecek gemilerin, Cebel Ali’de ikmal ve bakımının yapılması ve Hint Okyanusuna birlikte açılma düşüncesi her iki ülke yöneticilerine de cazip gelmiş olmalı. Açıkçası ben İsrail-BAE STA ile yetinilmeyeceği ve iki ülkenin hemen birkaç ulaştırma, özellikle deniz ve hava taşımacılığı anlaşması imzalamasını bekliyorum.
Ya Savunma ve Güvenlik Ne olacak?
BAE’nin telif ve entelektüel düşünce hakları açısından gözettiği kuralların İsrail şirketlerini, başta Dubai olmak üzere diğer Emirlikler’de şube açmaya teşvik edeceği düşünülmektedir. Öngörülen sayının daha dünden bugüne 1000 olarak açıklanması, İsrail’in bu işe özel sektör ruhu ile girdiğini göstermesi açısından da önemlidir. Ama tabii İsrail’in bu konuda Japonya gibi çalıştığını ve özel şirketlere, İsrail devletinin bir idari yönlendirme (administrative guidance) sağladığını hatırlayalım. Ya güvenlik? Sanırım bir de iki ülkenin hızla ikili güvenlik anlaşması imzalamasını beklemeliyiz.
Tabii güvenlik anlaşması ile yetinilmez. İsrail’in teknik donanımı, BAE ihtiras, umut ve hedefleri ve nihayet İran’ın tehditleri, iki ülkeye daha nice savunma ve güvenlik anlaşması imzalatabilir. Hint okyanusunda ortak deniz tatbikatı beklemiyorum. Ama ortak uzay çalışmaları İsrail ve BAE’ye serbest ticaretin dar çerçevesinin çok dışına çıkma olanağı vaat etmektedir. Sürdürülebilir alternatif enerji üretme projelerini, İsrail ve BAE şimdi Emirliklerin çöl safarisi yapılan geniş kumları üzerinde deneyeceklerdir. BAE İsrail’den yüzde 96 tarife indirimi ile gübre alacaksa, çölde tarım projelerini de beklemeliyiz. Türkiye artık BAE’den karpuz kavun ve başka sebze meyve ithal etmeye başlarsa hiç şaşırmam. Utanırım. Ama şaşırmam. Anlaşma el sıkışanın, teknoloji kullananın diyelim. İş ki yürütülebilsin.
.