Dr. İmran Kürşad AĞCA, Mülkiye Baş Müfettişi, T.C. İçişleri Bakanlığı
Dr. Bilge FİLİZ, Yerleşik Eşleştirme Dan. Yrd.
Dr. Bilge FİLİZ, Yerleşik Eşleştirme Dan. Yrd.
Kolluk Gözetim Komisyonu; Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı personeli ile vatandaş arasındaki ilişkilerin dönüşümünde büyük bir rol oynamaya aday bir kurum olarak 2019 yılında faaliyetlerine başlamıştır. Tüm dünyada çeşitli ülkelerde bulunan kolluk gözetim komisyonlarının bağımsızlığı, işleyişi, faaliyetlerinin etkinliği insan haklarının gelişmesi ve izlenmesi kapsamında literatürde çokça tartışılmış konulardır. Bununla beraber kolluk kuvvetlerinin 21. yy’de sivil gözetimini gerçekleştiren bu komisyonların, kolluk personeli, birey ve devlet arasında yeni tip bir ilişki yarattığı ve bu ilişkinin yönetimini online mekanizmalarla biçimsel değişikliğe uğrattığı da düşünülmektedir. Dijital toplumun üyeleri; bireyler, kolluk kuvvetlerinden herhangi bir memnuniyetsizliğini online olarak sadece olayı anlatarak elektronik kayıt sistemi ile doğrudan aracısız ve çok kısa bir sürede bildirebilmektedirler. Bu bilgi işlem sistemleri aracılığıyla merkezi bir yöntemle sivil idareye iletilen bildirim, şikâyet ve ihbarların kolluk birimlerinin yönetim ve işleyişini değiştireceği, dönüştüreceği ve yeniden yapılandıracağı öngörülmektedir. Bu araştırmada, bireyselleşen dijital toplumda; bu üçlü ilişkiye online mekanizmaların getirdiği yenilik, Türkiye’de İçişleri Bakanlığı bünyesinde faaliyetlerine yeni başlayan Kolluk Gözetim Komisyonu vaka analizi (case analysis) metoduyla incelenerek çözümlenmektedir. Bu Komisyon kapsamındaki Merkezi Kayıt Sistemi’nin online işleyişi; kolluk personeli ve birimleri, birey ve devlet ilişkisini nasıl dönüştüreceği analiz edilmektedir.
Anahtar kelimeler: Kolluk Gözetim Komisyonu, Dijital Toplum, Online Şikâyet/İhbar Mekanizması, Yönetişim, Vaka Analizi.
- GİRİŞ
Kolluk kuvvetlerinin sivil gözetimini gerçekleştiren kurumların bağımsızlığı, işleyişi, faaliyetlerinin etkinliği, insan haklarının gelişmesi ve izlenmesi kapsamındaki rolü literatürde tartışılan ve alanda incelenen konulardır. Fakat, bu özelliklerdeki kurumların kolluk personeli, birey ve devlet arasında yeni tip bir ilişki yarattığı son yıllarda gündeme gelmektedir. Aynı zamanda bu üçlü ilişkinin online mekanizmalarla yönetiminin kolluk personeli, birey ve devlet arasındaki ilişkinin yapısına getirdiği biçimsel değişiklik yeni bir konudur.
Bilişim sistemlerinin kullanımı ve yaygınlaşması geleneksel devlet-vatandaş ilişkisinin yeniden yapılanmasına sebep olmaktadır. Offline sistemlerin aksine, internet hiyerarşik ve tek düze olmayan, çift yönlü, her gün 7/24 ulaşılabilen bir yapıda olduğu için bireylerin faaliyetlerini değiştirmektedir.[1] Bu değişim devlet-vatandaş etkileşim yollarını da etkilemektedir. Bu noktada e-devlet ve vatandaş ilişkisi üç temel modele oturtulmuştur: yönetici e-devlet, istişareci e-devlet ve katılımcı e-devlet.[2] Yönetici e-devlet modelinde bilişim sistemleri verimlilik, hız ve verilen hizmetlerin kontrol edilmesi amacıyla kullanılmaktadır. İstişareci e-devlet modelinde ise istişare mekanizmaları, e-oylama ve online mahalle toplantıları gibi mekanizmalar aktifleştirilmektedir. Katılımcı e-devlette ise çok aktörlü karar alma mekanizmalarını kolaylaştıran bir yapı mevcuttur. Bu modellemeye oldukça paralel şekilde, e-devletin vatandaşla etkileşimi kolluk kuvvetleri-vatandaş ilişkisi üzerinden analiz edilerek bu ilişki şekli (1) bilgilendirici ve otoriter, (2) işlem odaklı, bilgi alışverişi sağlayan (3) işbirlikçi, problemi çözme odaklı faaliyetler yürüten sınıflandırması üzerinden gerçekleştirilmektedir.[3]
Bu modellemeler göz önünde bulundurularak Kolluk Gözetim Komisyonu bünyesinde çevrimiçi kullanılan mekanizma Merkezi Kayıt Sistemi, vaka analizi metoduyla incelenecektir. Kolluk-birey-devlet ilişkisinin online mekanizmalar ile nasıl değiştiği ve Merkezi Kayıt Sistemi’nin hangi e-devlet-vatandaş etkileşim modeline benzerlik gösterdiği tartışılmaktadır. İlk olarak bu etkileşim modellerinden teorik olarak bahsedilecek, ardından Kolluk Gözetim Komisyonu ve Merkezi Kayıt Sistemi’nin yasal çerçevesi tartışılacak, son olarak da e-devlet-vatandaş etkileşim modelleri üzerinden Merkezi Kayıt Sistemi analiz edilecektir.
Bilişim sistemlerinin kullanımı ve yaygınlaşması geleneksel devlet-vatandaş ilişkisinin yeniden yapılanmasına sebep olmaktadır. Offline sistemlerin aksine, internet hiyerarşik ve tek düze olmayan, çift yönlü, her gün 7/24 ulaşılabilen bir yapıda olduğu için bireylerin faaliyetlerini değiştirmektedir.[1] Bu değişim devlet-vatandaş etkileşim yollarını da etkilemektedir. Bu noktada e-devlet ve vatandaş ilişkisi üç temel modele oturtulmuştur: yönetici e-devlet, istişareci e-devlet ve katılımcı e-devlet.[2] Yönetici e-devlet modelinde bilişim sistemleri verimlilik, hız ve verilen hizmetlerin kontrol edilmesi amacıyla kullanılmaktadır. İstişareci e-devlet modelinde ise istişare mekanizmaları, e-oylama ve online mahalle toplantıları gibi mekanizmalar aktifleştirilmektedir. Katılımcı e-devlette ise çok aktörlü karar alma mekanizmalarını kolaylaştıran bir yapı mevcuttur. Bu modellemeye oldukça paralel şekilde, e-devletin vatandaşla etkileşimi kolluk kuvvetleri-vatandaş ilişkisi üzerinden analiz edilerek bu ilişki şekli (1) bilgilendirici ve otoriter, (2) işlem odaklı, bilgi alışverişi sağlayan (3) işbirlikçi, problemi çözme odaklı faaliyetler yürüten sınıflandırması üzerinden gerçekleştirilmektedir.[3]
Bu modellemeler göz önünde bulundurularak Kolluk Gözetim Komisyonu bünyesinde çevrimiçi kullanılan mekanizma Merkezi Kayıt Sistemi, vaka analizi metoduyla incelenecektir. Kolluk-birey-devlet ilişkisinin online mekanizmalar ile nasıl değiştiği ve Merkezi Kayıt Sistemi’nin hangi e-devlet-vatandaş etkileşim modeline benzerlik gösterdiği tartışılmaktadır. İlk olarak bu etkileşim modellerinden teorik olarak bahsedilecek, ardından Kolluk Gözetim Komisyonu ve Merkezi Kayıt Sistemi’nin yasal çerçevesi tartışılacak, son olarak da e-devlet-vatandaş etkileşim modelleri üzerinden Merkezi Kayıt Sistemi analiz edilecektir.
- TEORİK ÇERÇEVE
Verimliliğin artırılası ve masrafların azaltılması amacıyla 1990’ların sonuna doğru e-devlet modelleri birçok ülkede kullanılmaya başlanmıştır. Çeşitli online faaliyetlerin sürekli içinde olan vatandaşlar, devletler ile de elektronik olarak iletişim sağlamaya daha fazla eğilimli hale gelmektedirler.[4] Bu beklentilere cevap niteliğinde e-devlet uygulamaları birçok farklı kurum tarafından değişik şekillerde uygulanmaktadır. Bu noktada, Türkiye’de e-devlet kapısının kullanıcı sayısı ve e-devlet kapısı yoluyla verilen hizmetlerin sayısı bu yönelimi gözler önüne sermektedir. İlk kullanılmaya başlanan yıl olan 2008 yılında, e-devlet kapısı kullanıcı 6.990 iken 2020 yılında yaklaşık 47 milyona ulaşmıştır. [5] Diğer taraftan, 2008 yılında verilen hizmet sayısı 22 iken 2019 yılında bu rakam 5170’dir[6]. Bu yönelim ve artışın yanında kamu sektörüne e-devlet uygulamaları ciddi yenilikler getirmiş ve kamu hizmetine yönelik kökten değişikliklere sebep olmuştur. Devlet sisteminin siyasi ve yapısal kompleks işleyişi, bilgi çağındaki ağ teknolojileriyle sadeleştirilmeye çalışılmaktadır[7]. Dolayısıyla teknolojiyi kullanma şekli yönetim sisteminde birçok değişikliğe sebep olmuştur.
Bu değişiklikleri açıklamak için Chadwick ve May, e-devlet vatandaş ilişkisinde devletin rolü nasıl tanımlandığı; temel aktör ve çıkarlar nasıl şekillendiği; bilgi paylaşımında baskın bakış açısını ne olduğu; devlet-vatandaş arasındaki etkileşimi sağlayan mekanizmaların neler olduğu; hizmetlerin kullanım şeklinin nasıl oluştuğu konuları dikkate alınarak üç temel model ortaya koymaktadırlar (Tablo 1) .[8]
Yürütme odaklı yönetici e-devlet, bireye erişirken bilişim teknolojilerini bilginin devlet tarafından etkin bir şekilde paylaşılması ve yayılması amacını öne çıkarmaktadır. Devletin kamu hizmetini hızlı ve etkin bir şekilde sağlayan ve kontrol eden yapıdadır. Yatay ilişki şekilleri yaygınlaştırılarak gereksiz kurumsal ve bürokratik engel yaratan durumları tamamen ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Bilgi akışı, tek yönlü olup vatandaştan devlete veya devletten vatandaşa şekilde sağlanmaktadır. E-devlet mekanizmalarının bireylerle etkileşiminde kullanılmasının temel mantığı ise bireylerin hizmetlere kolay erişimini sağlamak ve politikaları tanıtmak olduğu görülmektedir.
İstişareci e-devlet, yönetici e-devlete kıyasla vatandaşın devlete ulaşması ve devletin daha iyi hizmet vermesi ve iyi yönetim sunmasına öncelik vermektedir. Kullanıcıların görüşlerinin merak edildiği konularda oylama ve kamuoyu yoklamalarının yapılması önemsenmektedir. Gelişmiş demokrasiye geçiş için katılımcı e-devletten önceki aşama olarak değerlendirilebilir. Yönetici e-devlet modeline göre daha fazla demokratik katılımı önemseyen araçlar kullanmaktadır. Bilişim teknolojilerini, kamu hizmetine hızlı ve etkin erişim için olduğu kadar çeşitli konuları bireylerle istişare edebilecek mekanizmaları hayata geçirmek için de kullanmaktadır.
Katılımcı e devlet modelinde sistem içerisinde alınan ve verilen bilgi; kompleks, yatay ve çok yönlü etkileşim gerektiren bir yapıdadır. Bu yapısı ile yönetici ve istişareci e-devlet modellerinden farklılık gösterir. Zira bu iki sistemde de bilgi akışının dikey olduğu gözlemlenmektedir. Katılımcı e-devlet mekanizması bilgi toplumunda siyasi katılım için temel prensipleri sağlayacak niteliktedir. Tüm vatandaşların veya mümkün olan en fazla sayıdaki kişinin karar alma mekanizmalarına katılımı sağlanmaktadır. Sinerji ve karşılıklı yardım anlayışı tüm sistemin işleyişine hâkimdir. Kullanılan katılımcı sistem ile toplum her ihtiyaç duyulduğunda ilgili konuda bilgilendirilmektedir. Bununla beraber bireylerin mevcut sorunların çözümüne katkı sunacak fikirler beyan etmesinin önünü açan ve kolaylaştıran araçlar mevcuttur. Bu modelde etkileşim demokrasinin temel yapı taşı gibi değerlendirilmektedir ve bilişim teknolojileri bu amacı gerçekleştirmek ve pekiştirmek için kullanılmaktadır. E-devlet mekanizması, içindeki sanal gruplarda ve forumlarda herkesi ilgilendiren konuların tartışılmasını sağlayacak bir yapıda tasarlanmıştır.
Makalenin devamını okumak için lütfen tıklayınız.
TASAM Yayınları’nın yayımladığı “Kovid-19 Sonrası Geleceğin Güvenlik Kurumları ve Stratejik Dönüşüm“ e-kitabından alınmıştır. Kitabı incelemek için lütfen tıklayınız.
Bu değişiklikleri açıklamak için Chadwick ve May, e-devlet vatandaş ilişkisinde devletin rolü nasıl tanımlandığı; temel aktör ve çıkarlar nasıl şekillendiği; bilgi paylaşımında baskın bakış açısını ne olduğu; devlet-vatandaş arasındaki etkileşimi sağlayan mekanizmaların neler olduğu; hizmetlerin kullanım şeklinin nasıl oluştuğu konuları dikkate alınarak üç temel model ortaya koymaktadırlar (Tablo 1) .[8]
Yürütme odaklı yönetici e-devlet, bireye erişirken bilişim teknolojilerini bilginin devlet tarafından etkin bir şekilde paylaşılması ve yayılması amacını öne çıkarmaktadır. Devletin kamu hizmetini hızlı ve etkin bir şekilde sağlayan ve kontrol eden yapıdadır. Yatay ilişki şekilleri yaygınlaştırılarak gereksiz kurumsal ve bürokratik engel yaratan durumları tamamen ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Bilgi akışı, tek yönlü olup vatandaştan devlete veya devletten vatandaşa şekilde sağlanmaktadır. E-devlet mekanizmalarının bireylerle etkileşiminde kullanılmasının temel mantığı ise bireylerin hizmetlere kolay erişimini sağlamak ve politikaları tanıtmak olduğu görülmektedir.
İstişareci e-devlet, yönetici e-devlete kıyasla vatandaşın devlete ulaşması ve devletin daha iyi hizmet vermesi ve iyi yönetim sunmasına öncelik vermektedir. Kullanıcıların görüşlerinin merak edildiği konularda oylama ve kamuoyu yoklamalarının yapılması önemsenmektedir. Gelişmiş demokrasiye geçiş için katılımcı e-devletten önceki aşama olarak değerlendirilebilir. Yönetici e-devlet modeline göre daha fazla demokratik katılımı önemseyen araçlar kullanmaktadır. Bilişim teknolojilerini, kamu hizmetine hızlı ve etkin erişim için olduğu kadar çeşitli konuları bireylerle istişare edebilecek mekanizmaları hayata geçirmek için de kullanmaktadır.
Katılımcı e devlet modelinde sistem içerisinde alınan ve verilen bilgi; kompleks, yatay ve çok yönlü etkileşim gerektiren bir yapıdadır. Bu yapısı ile yönetici ve istişareci e-devlet modellerinden farklılık gösterir. Zira bu iki sistemde de bilgi akışının dikey olduğu gözlemlenmektedir. Katılımcı e-devlet mekanizması bilgi toplumunda siyasi katılım için temel prensipleri sağlayacak niteliktedir. Tüm vatandaşların veya mümkün olan en fazla sayıdaki kişinin karar alma mekanizmalarına katılımı sağlanmaktadır. Sinerji ve karşılıklı yardım anlayışı tüm sistemin işleyişine hâkimdir. Kullanılan katılımcı sistem ile toplum her ihtiyaç duyulduğunda ilgili konuda bilgilendirilmektedir. Bununla beraber bireylerin mevcut sorunların çözümüne katkı sunacak fikirler beyan etmesinin önünü açan ve kolaylaştıran araçlar mevcuttur. Bu modelde etkileşim demokrasinin temel yapı taşı gibi değerlendirilmektedir ve bilişim teknolojileri bu amacı gerçekleştirmek ve pekiştirmek için kullanılmaktadır. E-devlet mekanizması, içindeki sanal gruplarda ve forumlarda herkesi ilgilendiren konuların tartışılmasını sağlayacak bir yapıda tasarlanmıştır.
Makalenin devamını okumak için lütfen tıklayınız.
TASAM Yayınları’nın yayımladığı “Kovid-19 Sonrası Geleceğin Güvenlik Kurumları ve Stratejik Dönüşüm“ e-kitabından alınmıştır. Kitabı incelemek için lütfen tıklayınız.
[1] Darrell. M. West. “E-Government and the Transformation of Service Delivery and Citizen Attitudes“. Public Administration Review, Vol: 64. No: 1. (2004): 15-27. DOI:10.1111/j.1540- 6210.2004.00343.
[2] Andrew Chadwick and Christopher May. “Interaction between States and Citizens in the Age of the Internet: “e-Government“ in the United States, Britain, and the European Union“. An International Journal of Policy, Administration, and Institutions, Vol: 16. No: 2. (2003): 271–300.
[3] ALori. A Brainard and John. G. McNutt. “Virtual Government- Citizen Relations: Informational, Transactional or Collaborative?“ Administration & Society. Vol: 42. No: 7. (2010): 836-858. DOI: 10.1177/0095399710386308.
[4] Arthur D. P. Sweeney. “Electronic Government- Citizen Relations: Exploring Citizen Perspectives“. Journal of Information Technology & Politics. Vol: 4. No: 2. (2007). DOI:10.1080/19331680802076165.
[5] “E- Devlet Kapısı İstatistikleri ve Değerlendirmeler“. E-devlet Türkiye. 4 Mart 2020. http:// www.egovturkey.com/e-devlet-kapisi-istatistikleri-ve-degerlendirmeler-04032020.
[7] Christine Bellamy. “Implementing Information- Age Government: Principles, Progress and Paradox“. Public Policy and Administration. Vol: 15. No:1. (2000): 29-42.
_jpeg_674fc3b2-f844-4a45-ba8b-dd7980a15fce.jpeg "Afrika 2063 Ağı İstişare Toplantısı 2")
