Türk - Balkan İlişkilerini Yeniden Düşünmek

Makale

Dün öğleden sonra pek çok konunun tartışıldığı çok yararlı ve önemli bir toplantı gerçekleştirdik. Söylenenleri tekrar etmemek için konuşmamı gözden geçirdim. Konuşmamda daha evvel belirtilenleri tekrar etmemeye ve yeni fi­kirleri dile getirmeyi çalışacağım....

Dün öğleden sonra pek çok konunun tartışıldığı çok yararlı ve önemli bir toplantı gerçekleştirdik. Söylenenleri tekrar etmemek için konuşmamı gözden geçirdim. Konuşmamda daha evvel belirtilenleri tekrar etmemeye ve yeni fi­kirleri dile getirmeyi çalışacağım.

Türkiye'nin Balkan ülkeleri ile siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerini geliştirmesi hiç şüphesiz Balkanlar'da bir barış ve anlayış ortamının yerleşme­sine katkıda bulunacak önemli bir husustur. Bugün Balkanlar'da, bir barış ve işbirliği havasının yerleşmekte olduğunu memnuniyetle görüyoruz. Ancak ya­pılan araştırmalarda, bu barış ve işbirliği havasının ufak bir kıvılcımla tersine dönebileceği ve Balkanlar'daki henüz çözümlenmemiş sorunların pek çok köklü anlaşmazlıkları yeniden hayata geçirebileceği belirtilmektedir1.

Hiç şüphesiz, Türkler Balkanları çok tatsız bir şekilde kaybetmişlerdir. Günümüz tanınmış tarihçilerinden Yılmaz Öztuna ve İlber Ortaylı'nın vurgu­ladığı gibi, Balkanlar biz Türkler için bir anayurttur. Yılmaz Öztuna, Balkan­lar Anadolu'dan sonra ikinci anayurdumuzdur diyerek Balkanların bizim için önemini vurgulamıştır2.

Biz, bu ikinci anayurdumuzu terk ettikten sonra maalesef, Balkanları za­man zaman cereyan eden olaylar ve bunlarla bağlantılı olarak üzerimize düşen görevler sırasında hatırladık. İstikrar ve barış dönemlerinde, Balkanlar, Türk kamuoyunun ve uluslararası ilişkiler uzmanlarının dikkatini yeterli şekilde çe-kememiştir.

1985 Eylül'ü başlarında, Türkiye-Bulgaristan ilişkilerinin son derece ger­gin olduğu bir dönemde, Sofya'da yapılacak UNESCO Genel Konferansı ön­cesi, Bulgar Diplomat ve Tarihçisi Nikolaj Todorov'un bana söylediği şu sözü hep hatırlıyorum: "Siz Türkler'in Avrupa ile ilişkilerinin en önemli boyutu Balkanlar'dır. Siz, Balkanlar ile ilgili çalışmalarınızı geliştiremezseniz, Bal­kanlar üzerindeki siyasi, ekonomik ve kültürel etkinizi ortaya çıkaramazsanız, Avrupa ile olan ilişkileriniz zayıflar ve zorluklarla karşılaşırsınız".3

Todorov'un bu görüşüne katılıyorum. Türkiye'nin Balkanlar'la etkin iliş­ki ağını oluşturmasının Türkiye - Avrupa Birliği ilişkileri bakımından da çok önemli olduğuna inanıyorum. İşte bu nedenle, Türkiye'nin Balkanlar ile olan ilişkilerini yeniden düşünmek gerekmektedir. Dünkü toplantılarda da gördük ki halen Balkanlar ile ilgili olarak ele aldığımız konular bazı hassasiyetleri or­taya çıkarabilmektedir. Biz acaba bu hassasiyetlerin de üzerine çıkarak yeni bir düşünme şekli ortaya koyabilir miyiz?

Her şeyden önce Güneydoğu Avrupa ifadesi kullanılarak, coğrafi, tarihi ve kültürel özel bir tanım niteliğindeki Balkanlar'ın unutturulmasına karşı ge­linmesi icap etmektedir. Çünkü Balkanlar, homo-balkanicus, asırlardır Avru­pa'nın içinde ayrı bir kimlik ile var olma anlamını taşır. Balkanlar'a saygı du­yulmasını sağlamaya çalışmamız gerekmektedir.

Batılı yazarlara göre Balkanlar, "çok yakın ve çok uzak bir başka Avru­pa" veya "Avrupa Birliği'nin ortasında bir ada" olarak ifade edilmektedir.4 Av­rupa, Balkanlar'ın farklı kimliğine saygı gösterme eğilimindeyken, bölgedeki bazı ülkelerin Güneydoğu Avrupa tabiri ile Avrupa Birliği'ne yaranma amacı­na yönelik bu tutumları, Avrupa Birliği tarafından heyecanla karşılanmamak-tadır. Ayrıca yeni çıkan kitaplarda, Avrupalı Balkan uzmanlarının Balkan halk­larının eski Osmanlı geçmişleri ile de barışmaları gerektiğini özellikle belirt­tiklerini görüyoruz.5

Balkanlar'ı sevmeliyiz. Bu bölgede, barış ve istikrarın sağlanması ama­cıyla ve insanların birbirlerine karşı peşin hükümlerin ve kinlerin zaman za­man nüksetmesinin engellenmesi için bir öneriler dizisi ortaya koymalıyız. Balkanlar'ın bir ortak medeniyetin adı olduğunu kabul ederek, Balkan ülkele­ri ve halkları arasında ortak paydaların bulunmasına gayret etmeliyiz. Bu çer­çevede, bir örnek olarak, 1996'da Yugoslavya'da, 1994-1996 arasında, Mis­yon Şefi olarak görev yaptığım sırada, tanınmış Yugoslav tarihçisi ve Türko­log Dr. Duşanka Bojaniç Lukac ile birlikte gerçekleştirmek istediğimiz bir ça­lışmaya atıfta bulunmak istiyorum. Bu çalışmada, Türk ve Sırp halkları arasın­daki kültürel ortak değerleri ve benzerlikleri ortaya çıkarmaya çalıştık.6

Sırplar ile Türklerin asırlar boyu ortak yaşamları sonucunda iki ulusu bir­birine yaklaştıran unsurlar konusunda, Dr. Lukac ilginç gözlemlerde bulun­muştur. Lukac'a göre maddi kültür bakımından tarım, şehircilik, mimarlık ve güzel sanatlar, giyim-kuşam, mutfak, çarşı hayatı alanlarında pek çok ortak unsurlar bulunmaktadır. Daha sonra, Türk ve Sırp kültürü arasındaki ilişkiler ve etkenler araştırılmıştır. Halk edebiyatı, ortak atasözleri ve deyimler, ortak hikaye konuları, halk inanışları, müzik, halk destanları, Türk dilinin Sırp dili­ne etkileri, Sırp dilinin Türk diline etkileri, iki halkın manevi değerler sistemi­ne bakışları konularında ortak noktalar mevcuttur. İnsanlar arası ilişkileri in­celediğimizde ise aşk, sevgi, evlenme, aile hayatı, misafirperverlik, tuz-ekmek hakkına riayet, komşuluk, hemşerilik, vatandaşlık, yarenlik, kefillik, saç kes­me yolu ile manevi akrabalık, kan kardeşliği, din kardeşliği, süt kardeşliği gi­bi konuların her iki kültürde de yer aldığı görülmektedir. Buradan çıkacak so­nuç şudur: Türklerin asırlar boyu Sırp halkı ile birlikte yaşamaları, iki halkı birbirine yakınlaştıran unsurları ihtiva etmektedir ve bu unsurlar iki halk ara­sında çok önemli yakınlık temellerinin atılmasını sağlamıştır. Buradan yola çı­karak, bu iki halk arasında iyi ilişkilerin kurulmasının sanıldığından daha ko­lay olabileceği anlaşılacaktır. Ancak, Balkan halklarının maalesef söz konusu ortak değerleri bilmediklerini veya bilenlerin bir şekilde kendi politikaları için gerçeklerin ortaya çıkmasını istemediklerini vurgulamamız gerekmektedir.

Yukarıdaki çalışma gibi, Balkan halkları ile olan ortak değerlerimizin gün ışığına çıkarılabileceği benzer çalışmaların desteklenmesi, Balkanlar'da za­man zaman nükseden kin, düşmanlık ve anlaşmazlıkların biraz da olsa törpü­lenmesini sağlayacaktır.

Balkan halklarını birleştiren unsurların yanında, Balkan halklarını bölen hususların varlığını da unutmamalıyız. Bu bağlamda, Balkanlar'daki din fark­lılıklarının yol açtığı bölünmeye ve insanlar arasında yarattığı soğukluğa da dikkat çekmemiz gerekiyor. Acaba, Balkan ortak kimliğinin dinsel bölünme­lerin üstünde yer almasını sağlamak mümkün olabilir mi? Böyle bir anlayışı Balkan halklarına anlatmak ve kabul ettirmek mümkün olabilir mi?

Bence bu çok zor bir iştir. Ancak, Balkanlar'da kuvvetli bir devlet otori­tesi altında dinsel farklılıkların hoşgörü ile karşılandığı bir dönemin varlığını biliyoruz. Böyle bir döneme günümüzde yeniden ihtiyaç duyulmaktadır. Aca­ba, Balkanlar böyle bir döneme Avrupa Birliği bünyesinde ulaşabilir mi? Ve tarihten gelen sorunlar bu birlik içerisinde unutulabilir mi? Başka bir deyişle, birbirine yakın alt kültür zeminine sahip Balkan halklarının paylaştıkları ortak medeniyet değerleri üzerine, yeni bir anlayışla, 21. yüzyılda Balkanlar'ı sos-yo-ekonomik işbirliği için örnek bir mekan haline getirmek mümkün olabilir mi? Bunun için, her şeyden önce Todorova'nın da belirttiği üzere, Balkan po­litikacıları ve aydınları, ülkelerindeki sorunlarda Türkiye'yi bir günah keçisi olarak kullanmaktan vazgeçmeleri de gerekmektedir.7

Hiç şüphesiz Balkanlar'daki sorunların kısmen de olsa azaldığını göz­lemliyoruz. 21. yüzyıl'ın başında Balkan ülkelerinin Avrupa Birliği'ne üyelik ideali, sorunlarını ve düşmanlıklarını, tarihten gelen etnik ve dinsel çatışma­larını kontrol altına almak yönünde etkili bir mekanizma oluşturmaktadır. Bal­kan ülkelerinin tarihi, geçmişin milliyetçi değerlerinden arındırılarak gerçekçi ve profesyonel bir şekilde yazılması ve kilisenin, eski yerine daha çok ileriye bakması gerekmektedir. Balkan ülkelerinin birbirleriyle olan ilişkilerinde an­layış zemini üzerinde barış ve işbirliği ilişkileri kurmalarına yönelik çalışma­lara öncelik veren bir yaklaşım, bütün Balkan ülkeleri için çok yararlı bir adım olacaktır.

Bu çerçevede, Balkan ülkeleri arasında akademik ve entelektüel yakın­laşmayı sağlamak amacıyla, İstanbul'da, ilgi alanı özellikle Balkan dilleri, ta­rihi ve kültürü olan bir üniversitenin kurulmasının çok yerinde bir girişim ola­cağına inanıyorum. Bu üniversitede Balkan gençlerinin ve Balkan akademis­yenlerinin bir araya gelerek bölge tarihini, dillerini ve kültürlerini araştırmala­rı, bölge sorunlarını tartışmaları ve Balkan ülkelerindeki diğer üniversiteler ve entelektüeller ile işbirliği yapmaları, Balkanlar'da yeni bir dönemin başlama­sına katkıda bulunacak önemli bir girişim olacaktır.

Balkanlar'da yukarıda bahsettiğim yeni yaklaşım, kültürel ve tarihi kay­naklı sorunların üstesinden gelinmesine yardımcı olup bölgede barışı ve istik­rarı kuvvetlendirecektir. Türkiye, bir Balkan ülkesi sıfatıyla bölge ülkeleriyle daha yakın ilişkiler tesis etmek istemektedir. Balkan ülkeleri bakımından bu yakınlığı engelleyici kültürel ve tarihi kaynaklı frenlerin ortadan kaldırılması, Balkan halklarının Türkiye'ye bakışlarını da olumlu şekilde etkileyebilecektir.

Türk-Balkan ilişkilerini önyargılardan arındırılmış olarak ele alıp daha da geliştirilmesini sağlamak için, ülkemizde Balkan araştırmalarına gerekli öne­min verilmesi gerektiğini düşünüyorum. Türk aydınları, uluslararası ilişkiler uzmanları ve medya mensuplarının bu bölgenin sorunlarına gösterecekleri il­gi, daha bilinçli bir kamuoyunun oluşmasına yol açacak ve beş asırdan fazla bir süre yaşadığımız bir bölgeyi unutmamamızı sağlayacaktır.

Notlar

1 Doç. Dr. Ali Engin OBA "Balkanlar'da Barış ve İstikrar bir Hayal mi?", Uluslararası Balkan Kongresi, Balkan Milletleri Arasında Etkileşim, Editör Caner Sancaktar, İstan­bul, 2009, sayfa 123-129.

2 Yılmaz Öztuna, Avrupa Türkiye'sini Kaybımız, Rumeli'nin Elden Çıkışı, İstanbul, 2006, sayfa 10.

3 Bulgar Tarihçi, Siyaset Adamı ve Diplomat, Nikolaj Todorov'un en önemli eseri şu­dur: La ville Balkanique aux XVe-XIXe siècles, Développement socio-économique et démographique.

4 Jean Arnault Dérens, Laurent Geslin, Comprendre les Balkans, Histoire, Sociétés, Perspectives,Paris 2007, sayfa 9.

5 Jean Arnault Dérens, Balkans, la mosaique brisée, Paris, 2008, sayfa 9.

6 Dusanka Bojanic Lukac tarafından hazırlanan öngörülen çalışmaya yönelik hazırlık kağıdı. Bu çalışma, benim Belgrad'dan tayinim ve daha sonra da Duşanka Hanımın ve­fatı ile tamamlanamamıştır.

7 Maria Todorova, Imagining the Balkans, New York, 1997, sayfa 197.

Bu içerik Marka Belgesi altında telif hakları ile korunmaktadır. Kaynak gösterilmesi, bağlantı verilmesi ve (varsa) müellifinin/yazarının adı ile unvanının aynı şekilde belirtilmesi şartı ile kısmen alıntı yapılabilir. Bu şartlar yerine getirildiğinde ayrıca izin almaya gerek yoktur. Ancak içeriğin tamamı kullanılacaksa TASAM’dan kesinlikle yazılı izin alınması gerekmektedir.

Alanlar

Kıtalar ( 5 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 2790 ) Etkinlik ( 223 )
Alanlar
TASAM Afrika 77 651
TASAM Asya 98 1123
TASAM Avrupa 23 652
TASAM Latin Amerika ve Karayip... 16 67
TASAM Kuzey Amerika 9 297
Bölgeler ( 4 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 1406 ) Etkinlik ( 54 )
Alanlar
TASAM Balkanlar 24 297
TASAM Orta Doğu 23 623
TASAM Karadeniz Kafkas 3 297
TASAM Akdeniz 4 189
Kimlikler ( 2 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 1306 ) Etkinlik ( 78 )
Alanlar
TASAM İslam Dünyası 58 786
TASAM Türk Dünyası 20 520
TASAM Türkiye ( 1 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 2056 ) Etkinlik ( 83 )
Alanlar
TASAM Türkiye 83 2056

Bu makale, BM Genel Sekreterlerinin raporlarının Kosova'nın bağımsızlık süreci üzerindeki etkisini inceleyerek, özellikle 1999 tarihli BM Güvenlik Konseyi'nin 1244 sayılı kararına odaklanmaktadır. Bu karar, Kosova için BM tarafından yönetilen geçici bir idare (UNMIK) oluşturmuş ve doğrudan bağımsızl...;

Ortadoğu, stratejik konumu, zengin enerji kaynakları ve kültürel çeşitliliğiyle dünya siyasetinde önemli bir yer tutmaktadır. Ancak bölgenin kronikleşmiş sorunları, istikrarsızlık ve güvenlik tehditlerini de beraberinde getirmektedir. Türkiye, tarihsel, coğrafi ve kültürel bağları doğrultusunda Orta...;

İncelemiş olduğumuz Türk Cumhuriyetleri’nde Yatırım İmkanları adlı kitap Türk Cumhuriyetleri’nde Yatırım İmkanları Sempozyumu’nda yapılmış olan konuşmaların Doç. Dr. Hasan Selçuk tarafından derlenmesinden oluşmaktadır. ;

Türkiye'nin uzay ekosistemi için ürettikleri her geçen gün gelişiyor ve büyüyor. Türkiye'nin 1994'de Türksat uydularıyla başlayan uzay serüveni bugün farklı amaçlarda, farklı yörüngelere gönderilen birbirinden farklı uydularla devam ediyor. ;

Türk Dünyası ülkelerinin bağımsızlıklarını kazanması Sovyetler Birliği’nin 1991 senesinde dağılmasının ardından gerçekleşmiştir. Önceden bir bütünün bir parçası olarak giderilen her türlü siyasi, ekonomik ve sosyal ihtiyaçların sorumluluğu artık yeni kurulan bağımsız devletlerin kendi iç ve dış mese...;

Afrika, birçok ekonomi ve önemli sektörün toparlanmaya devam etmesi, ekonomik dengesizliklerin iyileşme belirtileri göstermesi ve bölgenin egemen borç baskılarının en kötüsünün geride kalmasıyla 2024'ü ekonomik bir yükselişle tamamlıyor. Dış borç ve borç servis yükleri hâlâ yüksek olmasına rağmen, d...;

Bundan sonra hayatımızda daha farklı şekillerde Çin konusunu duyacağımız için Çin’i daha yakından tanımak adına bazı notlarımı ve yorumlarımı sizlerle paylaşmak istedim. Buradaki tespitler direkt bir sonuca ulaşıyormuş gibi görünse de esasında son aylarda hem İngiltere hem başka yerlerde katıldığım ...;

Türkiye, yükselen bir güç olarak Afrika ile ilişkiler kurma yolunda çalışıyor. Uluslararası düzeyde bu, özellikle Somali ile dikkat çekici hale geldi. Turkish Airlinesin Somali ile tarifeli uçuşları bu bağlantının bir sembolü oldu ve hem cesur bir adım hem de sorunlu bir Afrika ülkesiyle bağlantıya ...;

10. İstanbul Güvenlik Konferansı (2024)

  • 21 Kas 2024 - 22 Kas 2024
  • İstanbul - Türkiye

Millî Savunma ve Güvenlik Akademisi Sertifika Programı | 2024 Dönem 1

Millî Savunma ve Güvenlik Akademisi Sertifika Programları ile katılımcılara stratejik yönetim ve liderlik alanlarındaki yeniliklerin aktarılması, Türkiye ve dünyadaki gelişmeler ışığında ulusal ve uluslararası güvenlik stratejileri konularında çok yönlü analiz, sentez ve değerlendirmeler yapabilmelerine, çözüm önerileri, farkındalık ve gelecek öngörüleri geliştirmelerine destek sağlanması amaçlanıyor.

  • 20 Oca 2024 - 10 Şub 2024
  • Cumartesileri 10.00-13.30 (Çevrimiçi) -
  • İstanbul - Türkiye

Millî Savunma ve Güvenlik Akademisi Sertifika Programı | 2023 Dönem 1

21. yüzyıl güvenlik sorunlarının dönüşümünü takip edebildiğimiz bir dönem olarak dikkat çekmektedir.

  • 11 Kas 2023 - 02 Ara 2023
  • Cumartesileri 10.00-13.30 (Çevrimiçi) -
  • İstanbul - Türkiye

Türkiye - AB İlişkilerinin 60. Yılı ve Geleceği Konferansı

  • 24 Eki 2023 - 24 Eki 2023
  • İstanbul Kent Üniversitesi Kağıthane Kampüsü -
  • İstanbul - Türkiye

Doğu Akdeniz Programı 2023-2025

  • 17 Tem 2023 - 19 Tem 2023
  • Sheraton Istanbul City Center -
  • İstanbul - Türkiye

5. Denizcilik ve Deniz Güvenliği Forumu

  • 23 Kas 2023 - 24 Kas 2023
  • İstanbul Kent Üniversitesi Kağıthane Kampüsü -
  • İstanbul - Türkiye

2. İstanbul Siber-Güvenlik Forumu

  • 23 Kas 2023 - 24 Kas 2023
  • İstanbul Kent Üniversitesi Kağıthane Kampüsü -
  • İstanbul - Türkiye

7. Türkiye - Körfez Savunma ve Güvenlik Forumu

  • 23 Kas 2023 - 24 Kas 2023
  • İstanbul Kent Üniversitesi Kağıthane Kampüsü -
  • İstanbul - Türkiye

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “ABD Hegemonyasına Meydan Okuyan Çin’in Zorlu Virajı; Güney Çin Denizi” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Küresel Rekabet Penceresinden Pasifik Adaları” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in uzun araştırmalar sonunda hazırladığı “TEKNOLOJİK ÜRETİMDE BAĞIMSIZLIK SORUNU; NTE'LER VE ÇİPLER ÜZERİNDE KÜRESEL REKABET” isimli stratejik raporu yayımladı

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Sri Lanka’nın Çöküşüne Küresel Siyaset Çerçevesinden Bir Bakış” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Çin-Japon Anlaşmazlığında Doğu Çin Denizi Derinlerdeki Travmalar” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in uzun araştırmalar sonunda hazırladığı “MYANMAR; Büyük Oyunun Doğu Sahnesi” isimli stratejik raporu yayımladı

İngiltere’nin II. Dünya Savaşı sonrasında Hint Altkıtası’ndan çekilmek zorunda kalması sonucunda, 1947 yılında, din temelli ayrışma zemininde kurulan Hindistan ve Pakistan, İngiltere’nin bu coğrafyadaki iki asırlık idaresinin bütün mirasını paylaştığı gibi bıraktığı sorunlu alanları da üstlenmek dur...

Devlet geleneğimizde yüksek emsalleri bulunan Meritokrasi’nin tarifi; toplumda bireylerin bilgi, bilgelik, beceri, çalışkanlık, analitik düşünce gibi yetenekleri ölçüsünde rol almalarıdır. Meritokrasi din, dil, ırk, yaş, cinsiyet gibi özelliklere bakmaksızın herkese fırsat eşitliği sunar ve başarıyı...