İran Seçimleri: Kurtarıcı Arayışları Ikinci Tura K

8 yıldır reformcu Cumhurbaşkanı olarak bilinen Hatemi’nin ardından İran içerisinde siyasi ve ekonomik gelişmeler arasında bir uyuşmazlık ortaya çıkmıştır. Hatemi, sivil toplum sloganıyla 8 sene önce Cumhurbaşkanlığına seçildi. 8 sene sonra onun devamı olarak bilinen Muin’in düşük oy alması, reformist söylemlerin İran içerisinde kriz ile karşı karşıya geldiğini göstermektedir. Bu nedenle bu seçimlerde ılımlı muhafazakâr Rafsancani’nin Cumhurbaşkanı olmasıyla Hatemi taraftarları yine onun yanında yer alabilirler. Bu seçimde sistemli bir şekilde örgütlenen muhafazakârların adayı Ali Laricani’nin de fazla oy toplayamadığını görmekteyiz. Bu seçimin sürprizi, Tahran Belediye Başkanı Mahmut Ahmedinejad’ın seçimlerde beklenenden fazla oy alıp ikinci tura kalması oldu. İran’daki seçimde 46 milyonu aşkın seçmen bulunmaktaydı. Seçime katılım oranı %65 olarak belirlendi. Kullanılan 29,317,042 oyun adaylara göre sırası şöyledir:(1)

Rafsancani 1934 doğumludur. Devrimden sonra devletin en üst kademlerinde görev yaptı. İlk önce Meclis Başkanlığı yaptı. Daha sonra Tahran’ın Cuma imamı, Cumhurbaşkanı, Kültürel Devrim Yüksek Konseyi Başkanı, Milli Güvenlik Yüksek Konseyi Başkanı oldu ve şu anda Maslahat Konseyi’nin Başkanlığını yapmaktadır. Rafsancani uzun süren tereddütlerinin ve “aday oluyorum/olmuyorum“ demeçlerinin ardından adaylığını bir bildiriyle ilan etti. Rafsancani Cumhurbaşkanlığı adaylığını “siyasi hayatının en zor kararı“ olarak nitelemiş ve “ülkenin iç ve dış politikada karşılaştığı zorluklar sebebi ile kendisinin aday olması gerektiğini“ açıklamıştır. Rafsancani her zaman kendisini kurtarıcı gibi göstermeye çalışmakta, dünyaya “krizlerin adamı“ imajını vermektedir. Bu sebepten dolayı hem ülke içinde hem ülke dışında iç politikadaki siyasal tıkanıklığı ve dış politikada ABD ile ilişkiler gibi önemli bir sorunu sadece Rafsancani’nin çözebileceği gibi bir algılama yayılmaya başlamıştır. Söz konusu algılama Rafsancani’nin kazanma şansını yükseltmektedir. Oysa halk içindeki "derin devlet" ve “büyük ekonomik güce sahip kişi“ algılaması onun imajını ciddi şekilde zedelemektedir. Nitekim 2001 Meclis seçimlerinde Tahran’dan aday olmuş, ancak meclise girme şansının olmadığını görünce geri çekildi. Bu başarısızlığında reformcuların önemli etkisi oldu. Reformculardan Ekber Genci ve İmaddedin Baki gibi ünlü gazetecilerin en büyük hedefi Rafsancani’nin etkisiz hale getirilmesi olmuştur. Gelinen noktada, halkın Rafsancani’ye bakışının değiştiği söylenemezse de, reformcuların tutumunda değişiklik olduğunu söylemek mümkündür. Reformcuların bir bölümü açıkça Rafsancani’yi desteklemektedir. Onlara göre Rafsancani iç politikada kalkınmacı ve ekonomik gelişmeden yana, dış politikada ise pragmatist bir bakış açısına sahiptir. Bu özellikleri, reformcu bir kimliğin göstergesi saymaktadırlar.(2)

İkinci tura kalan diğer bir aday da Mahmut Ahmedinejad’dır. 1956 doğumlu Ahmedinejad Tahran Belediye Başkanı olmadan önce İran siyasi hayatında fazla tanınmamaktaydı. İnşaat mühendisi olan Ahmedinejad devrimden sonra İran-Irak savaşında devrim muhafızı şeklinde görev yaptı. Daha sonraları ise Erdebil Eyaleti kurulduğunda valilik görevine getirildi. Bu seçimlerde Abadgeran ve İsargeran örgütlerinin adayıdır. Genç ve radikal muhafazakârlar tarafından desteklenen Ahmedinejad’in bu seçimlerde fazla oy alması muhafazakâr kesim içerisinde çatlaklara ve yeni stratejilerin oluşturulmasına yol açabilir.

Ahmedinejad’in ikici tura kalmasının ardından seçimlerde hile yapıldığı iddiaları ortaya çıkmıştır. Bu iddiaların Mehdi Kerrubi tarafından ortaya atıldığı tahmin edilmektedir. Kerrubi’nin Dini lider Haminey’e yazdığı mektupta seçimlerin Devrim Muhafızları’nın ve Besicin müdahaleleri sonucu değiştiği iddiaları bulunmaktaydı. Kerrubi, bu konuyu araştıracak bir komisyonun kurulmasını istedi ve hükümetteki tüm görevlerinden (3) istifa etti.(4)

İkinci turda Rafsancani ve Ahmedinejad arasındaki mücadelenin kimin lehine sonuçlanacağını şimdiden söylemek zordur. Ancak yukarıdaki seçim sonuçlarını göz önünde bulundurduğumuz zaman Rafsancani’nin kazanma olasılığı daha yüksek gözükmektedir. Muin, ikinci turda seçime katılmayacağını ve kimseyi de desteklemeyeceğini açıkladı. Ancak, birinci turda Muin’i destekleyen Devrim Mücahitleri Örgütü, Rafsancani’yi destekleyeceklerini açıkladı. Sağ olarak bilinen M.B. Galibaf da Rafsancani ile görüşerek ikinci turda onun yanında yer alacağını açıkladı. Kerrubi ve Mehralizade’nin oylarının büyük çoğunluğu da yine Rafsancani’ye gidecektir. Laricani’nin oylarını da Ahmedinejad’ın almasına kesin gözüyle bakılmaktadır.

Ahmedinejad’in ikinci tura kalması reformist kesim içerisinde şaşkınlıkla karşılandı. İkinci turda Ahmedinejad kazanırsa, 25 sene sonra devrim hükümetinin (5) kurulacağı ve dini faşizmin ülkeye hakim olacağı kulislerde konuşulmaktadır. Bir dönemler Rafsancani’yi eleştirenler bugün onu desteklemek için bütün reformist ve insan hakları örgütlerini bir arada toplamaya çalışıyorlar. Ahmedinejad Cumhurbaşkanı olursa İran’ın dış politikası da ciddi şekilde değişecektir. Radikal genç kuşağı ve sağı temsil eden Ahmedinejad İran’ı devrim dönemine götürebilir. Öyle ki kendisinin seçim sloganlarından birsi de Hizbullah Kültürü’nü yayacağı doğrultusundaydı.

Sonuç

İran 9. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci tura kalması tahmin ediliyordu. Ancak, şu anki tablodan değil de Rafsancani ve Muin arasında yaşanabilecek olan bir rekabetten söz ediliyordu. Ortaya çıkan tablodan yola çıkarak seçim sonuçlarını değerlendirmek gerekirse Rafsancani dışında İran içerisinde modern solun çöküşe uğradığını ve ılımlı muhafazakârlar ile genç ve yeni kuşak muhafazakârların gündemde olduğunu söyleyebiliriz. Geleneksel sağ kanatın adayı Laricani’nin ve Modern sağın adayı Muin’in bu seçimlerde başarılı olamamaları bu iki kesim içerisinde ciddi değişimler doğuracaktır. Bu seçimlerde sağ ve solun entelektüel söylemleri başarılı olmamış tam tersine iki kesimin halk dilinden konuşan adayı beklenenden fazla oy almıştır.

Bu dönemden sonra aşırı sağ kendisinin neden bu kadar zayıf bir tabana sahip olduğunu ciddi bir biçimde değerlendirecektir. Modern sol ise bu kadar oy kaybından sonra ciddi değişimlere gidebilir. Çünkü 8 sene önce Hatemi’yi destekleyen modern sol 20 milyonu aşkın oy almıştır. Ancak bu dönemde adayları olan Muin beşinci sırada yer aldı. Reformistlerin İran içerisindeki söylemlerini gerçekleştirememeleri, Hatemi’nin vaat ettiği sivil toplumun oluşturulamaması, basın özgürlüğünün olmaması, gazetecilerin hala hapiste olması ve reformist hareketin toplum içerisinde kök salmaması, Muin’in beşinci sırada yer almasının nedenleri olarak gösterilebilir.

Böyle bir tablonun ortaya çıkışında belki de tepkisel oylar önemli rol oynamıştır. Ancak şöyle bir gerçek var; bu seçimlerde seçmenler siyasi arayışlarında belli ve katı cephelerde yer alan adayları devre dışı bırakmışlardır. Seçmen bu seçimde ülkesinin siyasi kaderini değil kendi kaderini çizmek istemiştir. Dolayısıyla seçmenlerin bu oyları İran içerisindeki insanların artık siyasi vaatlere aldanmayacaklarının açık göstergesiydi.

İkinci tur, birinci turdan daha fazla önem taşımaktadır. Birinci turda reformistler ve ılımlı muhafazakârlar arasındaki rekabetten söz edilirken ikinci turda toplum ılımlı ve aşırı muhafazakârlar arasında seçim yapmak zorunda kalacaktır. Bu seçimlerde reformistler dini faşizmi önlemek ve ülkeyi kurtarmak için ılımlı sağ tarafında milli birliğin oluşturulmasını istiyorlar. Birinci turda seçimleri boykot edenler ikinci turda Rafsancani’yi destekleyerek seçime katılma sözü verdiler. Şimdi genel olarak Ahmedinejad’a karşı büyük bir cephenin oluştuğunu görmekteyiz. Eğer bu seçimleri Ahmedinejad kazanırsa İran’ın iç ve dış konumu ciddi şekilde değişecektir.

(*) Kafkaslar - Orta Asya - Ortadoğu Çalışma Grubu, Uzman Yardımcısı

Dipnotlar:

1. http://www.irna.ir/fa/news/view/line-2/8403281019213834.htm.20.06.2005
2. Arif, Keskin. İran Cumhurbaşkanlığı Seçimleri: Ayrışımlar, Adaylar ve Tartışmalar.Stratejik analiz.Haziran 2005.sayı:52
3. Kerrubi dini liderin danışmanı ve Maslahat konseyinin üyesiydi.
4. http://www.baztab.com/news/25536.php.20.06.2005
5. http://www.iran-emrooz.net/index.php?/politic/more/2204/.20.06.2005